Những yếu tố có thể gieo quả ngọt cho thượng đỉnh Trump-Kim

Lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un (trái) và Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh: CNN.

Hơn nửa thế kỷ nghi kỵ lẫn nhau cùng vô số thỏa thuận đổ vỡ trước đây dường như khiến triển vọng cuộc gặp thượng đỉnh sắp tới giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un không mấy sáng sủa. Nhưng lịch sử không phải lúc nào cũng đúng và các sự kiện trong quá khứ không nhất thiết sẽ lặp lại, nhất là khi tình hình đang xoay chuyển nhanh chóng với sự "khác người" của hai lãnh đạo Mỹ - Triều, theo Fortune.

Rodger Baker, phó trưởng nhóm phân tích chiến lược tại tổ chức nghiên cứu, dự báo thông tin tình báo địa chính trị Stratfor, cho rằng nếu cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ - Triều có cơ hội đạt được thành tựu khả quan, nó không chỉ đến từ ý chí chính trị, mà còn là kết quả của những biến động trên và quanh bán đảo Triều Tiên.

Theo chuyên gia này, chỉ riêng việc hai lãnh đạo đương chức của Washington và Bình Nhưỡng đồng ý gặp nhau đã là một sự kiện chưa từng có tiền lệ, thể hiện những biến chuyển mạnh mẽ trong vấn đề Triều Tiên.

Việc hai bên nhất trí tổ chức cuộc gặp ở cấp cao nhất đánh dấu bước tiến lớn so với những lần tiếp xúc từng diễn ra giữa hai nước, ngay cả khi những yêu cầu cơ bản không thay đổi. Mỹ vẫn muốn một tiến trình phi hạt nhân hóa hoàn toàn, có thể kiểm chứng và không thể đảo ngược ở Triều Tiên, trong khi Bình Nhưỡng muốn một lời đảm bảo không xâm lược và thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức từ Washington.

Baker đánh giá rằng những yêu sách này chỉ là các vấn đề mang tính chiến thuật, không phải là động lực chiến lược có thể gây trở ngại cho đối thoại Mỹ - Triều. Chương trình phát triển tên lửa đạn đạo mang đầu đạn hạt nhân của Triều Tiên chỉ phục vụ một mục đích là đảm bảo an ninh cho chế độ. Tuy nhiên, sự tồn tại của chính quyền Bình Nhưỡng không phải là một mục tiêu bất biến, khi bối cảnh khu vực và toàn cầu không ngừng thay đổi.

Ở khu vực Đông Bắc Á, sự trỗi dậy của Trung Quốc và nền kinh tế, quốc phòng ngày càng phát triển của Nhật Bản khiến bán đảo Triều Tiên lâm vào thế bị kẹp giữa hai "gã khổng lồ". Trong bối cảnh đó, sự chia cắt chỉ khiến bán đảo Triều Tiên bị suy yếu và dễ bị lợi dụng.

Bán đảo Triều Tiên nằm kẹp giữa Trung Quốc và Nhật Bản. Đồ họa: TES.

Sự sống còn của chính quyền Bình Nhưỡng phụ thuộc rất lớn vào sức mạnh quốc gia, trong khi tình trạng bị cô lập hay phụ thuộc vào các nước lớn láng giềng như Trung Quốc hay Nga sẽ hạn chế đáng kể khả năng tự quyết của Triều Tiên. Cán cân quyền lực trong khu vực thay đổi buộc Bình Nhưỡng phải tìm cách thoát khỏi tình thế "một mình một ngựa" mà họ duy trì lâu nay.

Ở bình diện rộng lớn hơn, sự trỗi dậy của Trung Quốc cũng đang làm thay đổi các tính toán chiến lược ở Washington. Gần hai thập kỷ qua, Mỹ chủ yếu tập trung vào cuộc chiến chống khủng bố ở Trung Đông, nhưng sự ganh đua quyết liệt của Trung Quốc đã khiến Mỹ chú ý trở lại với tầm nhìn chiến lược ở châu Á của mình, trong đó Bắc Kinh là tâm điểm.

Việc thay đổi quan hệ với Triều Tiên có thể là minh chứng cho khả năng tái định hình chiến lược của Mỹ ở châu Á nhằm cạnh tranh ảnh hưởng với Trung Quốc. Khi đạt được thỏa thuận quan trọng với Triều Tiên, Mỹ có thể "giải phóng" hàng chục nghìn binh sĩ đang đồn trú ở Hàn Quốc để đối phó hiệu quả hơn với các thách thức chiến lược nổi lên trong khu vực. Ngoài ra, một Triều Tiên trung lập hoặc thậm chí hợp tác với Mỹ có thể bị Bắc Kinh coi là một phần trong vành đai kiềm chế ngày càng mở rộng của Washington.

Lãnh đạo 'khác người'

Ngoài những yếu tố về địa chính trị trong khu vực và trên thế giới, triển vọng về thay đổi trên bán đảo Triều Tiên còn chịu ảnh hưởng bởi sự "khác thường" của lãnh đạo hai nước, khi cả ông Trump lẫn ông Kim đều là những người có quan điểm nắm quyền phi chính thống.

Là một doanh nhân trở thành Tổng thống, Trump nhiều lần cho thấy ông không bị ràng buộc bởi những quan điểm chính trị mang tính chuẩn mực như các đời tổng thống Mỹ khác. Điều này có thể khiến Trump đưa ra những quyết định vốn bị coi là bất khả thi đối với các chính trị gia chuyên nghiệp.

Việc ông Trump gọi điện chúc mừng Tổng thống Nga Vladimir Putin tái đắc cử hay nhận lời gặp thượng đỉnh với ông Kim đã khiến các chính trị gia ở Washington bất ngờ, bởi chúng đi ngược lại với quan điểm lâu nay của họ. Tuy nhiên, các chính trị gia này khó có thể chỉ trích Trump "nhún mình" trước Triều Tiên, bởi Tổng thống Mỹ từng tung ra những lời đe dọa cứng rắn nhất nhắm vào lãnh đạo Kim Jong-un.

Ở Bình Nhưỡng, sự khác biệt còn được thể hiện rõ ràng hơn. Ông Kim Jong-un là đại diện cho thế hệ thứ ba của chính quyền và tầng lớp tinh hoa Triều Tiên, được định hình bởi những trải nghiệm hoàn toàn khác so với thế hệ cha ông.

Ông Kim Jong-un được coi là đại diện cho thế hệ thứ ba ở Triều Tiên. Ảnh: KCNA.

Thế hệ đầu tiên của Triều Tiên dưới sự lãnh đạo của cố chủ tịch Kim Nhật Thành là những nhà cách mạng thực sự đã đánh đuổi phát xít Nhật và quân đội Mỹ để xây dựng đất nước Triều Tiên. Thế hệ thứ hai dưới thời ông Kim Jong-il chủ yếu được giáo dục ở Liên Xô và Trung Quốc và thiên về kỹ trị. Nhưng từ thập niên 1990, con em tầng lớp tinh hoa Triều Tiên bắt đầu được đưa tới các nước Tây Âu để du học.

Kết quả là khi lên nắm quyền, thế hệ thứ ba của Triều Tiên có hiểu biết và tương tác tốt với thế giới phương Tây so với các bậc tiền bối. Được giáo dục ở Thụy Sĩ từ nhỏ, Kim Jong-un nhiều khả năng có tư duy và khả năng hành động "thoáng" hơn so với cha và ông nội. Những người thuộc thế hệ của ông cũng có hiểu biết khác biệt hơn về phương pháp cai trị và củng cố quyền lực trong xã hội Triều Tiên cởi mở và được kết nối về kinh tế nhiều hơn.

Từ giữa thập niên 1990, Triều Tiên đã ngừng các hoạt động tấn công bí mật trên lãnh thổ Hàn Quốc, đồng nghĩa với việc các thành viên thế hệ thứ ba có liên quan rất ít tới những quyết định này. Điều đó giúp họ cởi mở hơn trong các cuộc đàm phán với Hàn Quốc, trong khi thế hệ cha ông dễ bị chỉ trích hơn bởi các hành động trong quá khứ.

Tướng tình báo Kim Yong-chol, người tháp tùng Kim Jong-un tới cuộc gặp thượng đỉnh với Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in, từng bị các nghị sĩ đối lập Hàn Quốc đòi "xử tử" vì bị cáo buộc đứng sau vụ đánh chìm tàu chiến Cheonan. Những quan chức, chỉ huy thuộc thế hệ Kim Jong-un sẽ ít vấp phải những chỉ trích tương tự.

Với "nhân hòa" là thế hệ lãnh đạo trẻ có tư duy cởi mở và "địa lợi" là những chuyển biến mang tính tích cực trong khu vực và trên thế giới, Kim Jong-un đang đứng trước cơ hội lịch sử khi đối diện với Trump trong cuộc gặp chưa từng có. Baker kỳ vọng những yếu tố này sẽ giao nhau với "thiên thời" là môi trường chính trị mới mẻ của Mỹ dưới thời Trump để tạo ra kết quả khác biệt cho hòa bình trên bán đảo Triều Tiên.