Nợ đọng bảo hiểm xã hội: Khó thu hồi!

8.000 DN "mất tích" cùng số nợ 2.000 tỷ đồng

Tính đến hết tháng 3, BHXH Việt Nam đã thực hiện chi BHXH, BHYT, BHTN là 68.279 tỷ đồng, trong đó chi BHXH từ nguồn ngân sách 11.073 tỷ đồng, chi BHXH từ Quỹ BHXH 34.472 tỷ đồng, chi Quỹ BHTN 1.732 tỷ đồng và ước chi khám chữa bệnh BHYT 21.002 tỷ đồng.

Theo ông Mai Đức Thắng, Phó trưởng Ban Thu (BHXH Việt Nam), hiện cả nước có khoảng 8.000 DN "mất tích" với số nợ BHXH khoảng 2.000 tỷ đồng. BHXH Việt Nam đánh giá số nợ này rất khó đòi, thậm chí không có khả năng thu hồi. Trong đó, đến hết năm 2017 cả nước đã ghi nhận hơn 100 DN có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), chủ DN đã bỏ trốn hoặc trong tình trạng “mất tích”. Một trong những hậu quả của việc này là khoản nợ BHXH, BHYT và lương lên tới hàng trăm tỷ đồng, ảnh hưởng đến quyền lợi của hàng nghìn người lao động.

Để hạn chế tình trạng nợ đọng BHXH, thời gian qua, BHXH Việt Nam đã triển khai công tác thanh tra, xử phạt nghiêm, đồng thời định kỳ thông báo tới những đơn vị nợ yêu cầu trong vòng 15 ngày phải trả nợ; tăng cường công tác thanh tra và cung cấp số liệu, danh sách đơn vị nợ cho ngành công đoàn, phục vụ công tác khởi kiện. BHXH Việt Nam cũng đã chỉ đạo BHXH các tỉnh, thành phố tập trung mọi nguồn lực để đôn đốc kiểm tra, thanh tra chuyên ngành việc đóng BHXH, đảm bảo quyền lợi của người lao động. Khi cơ quan BHXH quyết định thanh tra DN, rất nhiều DN đã trả nợ ngay hoặc trả nợ một phần.

Tuy nhiên, cơ quan BHXH đang gặp nhiều khó khăn đối với những trường hợp chủ DN bỏ trốn hoặc các DN giải thể, phá sản, DN chấm dứt hoạt động nhưng sau khi thanh lý tài sản không còn đủ tiền trả nợ BHXH. Bởi đầu tư về vốn của các DN FDI không lớn, nên khi thanh lý thì những tài sản này vẫn chưa trả đủ phần vốn vay của các ngân hàng, nên nợ BHXH không được giải quyết. Hoặc trong một số trường hợp tài sản vốn liếng của DN lớn thì nợ BHXH cũng không được ưu tiên trước.

Xử lý thế nào?

Theo ý kiến của nhiều chuyên gia, hiện vẫn tồn tại tình trạng người sử dụng lao động lách luật để không đóng hoặc đóng không đầy đủ theo quy định, như không ký hợp đồng với người lao động, ký loại hợp đồng không làm phát sinh nghĩa vụ đóng BHXH bắt buộc (hợp đồng cộng tác viên) hoặc mức lương thể hiện trong hợp đồng thấp hơn mức người lao động thực nhận. Do đó, những hành vi vi phạm vẫn chưa thể xử lý triệt để, kịp thời.

Từ 1/1/2018, những chủ DN trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động sẽ bị xử lý hình sự, điều này đã giúp làm tăng trách nhiệm, là cơ sở ràng buộc để chủ DN phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đóng BHXH, BHYT, BHTN. Tuy nhiên, vẫn có không ít DN chưa có xu hướng khắc phục việc nợ BHXH cũng như các chế độ khác của người lao động trong khi thời gian chây ì đóng BHXH từ hai đến ba năm, thậm chí có đơn vị nợ bảy, tám năm, làm ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người lao động.

Phân tích thêm về việc xử lý và thu hồi nợ BHXH đối với các DN chây ì, ông Mai Đức Thắng cho biết, đến nay cơ quan BHXH cũng chưa triển khai nội dung này được nhiều, bởi không phải cứ nợ là đưa ra khởi tố ngay. Cơ quan BHXH cũng đặt vấn đề là trước hết đôn đốc, tiến hành thanh tra xử phạt mà các đơn vị vẫn cố tình chây ỳ thì mới tiến hành làm thủ tục hồ sơ khởi kiện. Đến nay, cơ quan BHXH đang có những động thái bước đầu như ở TP. Hồ Chí Minh đã chuyển hồ sơ đơn vị đầu tiên sang tòa án để chuẩn bị khởi tố.

“Cơ quan BHXH chỉ được theo dõi, giám sát các DN có số nợ lớn và đề nghị các cơ quan quản lý có các biện pháp xử lý, còn cơ quan BHXH không có quyền thu hồi giấy phép hay quyền gì khác. Vì vậy, khi có vấn đề nợ lớn và kéo dài cơ quan BHXH thường xuyên theo dõi và phản ánh lại với cơ quan nhà nước để quản lý đơn vị này”, ông Thắng nhấn mạnh.

Theo ông Đào Việt Ánh, Phó Tổng giám đốc BHXH Việt Nam, BHXH có 3 trách nhiệm chính là nắm rõ thông tin DN; thanh tra, kiểm tra tình trạng đóng BHXH của DN và chia sẻ thông tin về các DN chậm đóng, trốn đóng BHXH với các cơ quan chức năng để kịp thời xử lý. Trong thời gian tới, BHXH Việt Nam sẽ tiếp tục tăng cường, đẩy mạnh hơn nữa các hoạt động thanh tra, kiểm tra, cung cấp thông tin về việc đóng BHXH của các DN cho cơ quan Công an điều tra, xử lý để làm sao bảo đảm quyền lợi tốt nhất cho người lao động.

Trước thực trạng này, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đang xây dựng dự thảo trình Chính phủ đề xuất phương án bảo vệ quyền lợi của người lao động trong các DN giải thể, phá sản, nợ tiền đóng BHXH. Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đề xuất sửa đổi một số pháp luật có liên quan theo hướng khi thanh lý tài sản của các DN giải thể, phá sản thì tiền đóng BHXH được ưu tiên trước khi thanh toán các khoản khác.