Vì sao một dự án kéo dài tới 14 năm, tiêu tốn của nhà nước hàng ngàn tỉ đồng, đã từng chạy thử 4 đợt với tổng chi phí lên tới 41,438 triệu USD (tương đương 912 tỉ đồng) được tính là khoản lỗ của nhà máy vậy mà vẫn được nghiệm thu, vận hành thương mại để rồi bây giờ lại…thử? Sự thật nào đang ẩn phía sau dự án này?
Pvtex chạy thử, chạy thật rồi lại chạy thử…
Theo báo cáo của chính PVtex gửi Tập đoàn dầu khí Việt Nam (PVN) vào tháng 10/2014 thì quá trình chạy thử, chạy nghiệm thu của Nhà máy Xơ sợi Đình Vũ từ 19/11/2011 đến 1/6/2013 gồm 4 giai đoạn. Kết quả của 4 lần chạy thử này lần nào cũng gặp sự cố.
Chi phí chạy thử, theo dự án khả thi chỉ 5,2 triệu USD. Hợp đồng quy định chủ đầu tư (PVtex) chịu trách nhiệm cung cấp nguyên liệu. Kết quả số tiền chi phí vận hành giai đoạn chạy thử tăng vọt từ 5,2 triệu USD lên 41,438 triệu USD, nghĩa là phát sinh con số khổng lồ 36,233 triệu USD.
Công nhân xưởng đóng gói những lô hàng sợi DTY sau tái khởi động máy. Ảnh Petrovietnam
Theo kết luận thanh tra, dự án đưa vào vận hành sản xuất từ 19/8/2013 nhưng do phát sinh tranh chấp giữa chủ đầu tư (PVtex) và nhà thầu nên các khoản thanh thoán vượt giá trị tổng mức đầu tư, trong đó có khoản lỗ trên 41 triệu USD chi phí thời gian chạy thử vẫn chưa được quyết toán (ở thời điểm công bố kết luận thanh tra tháng 11/2016)
Cũng tại kết luận này, Thanh tra Chính phủ đánh giá hiệu quả dự án ngoài những thay đổi, phát sinh trong kiểm tra chỉ đạo đôn đốc, giám sát dẫn chi phí cao thì “trình độ kỹ thuật và kinh nghiệm vận hành nhà máy còn nhiều hạn chế, chất lượng sản phẩm chưa đạt yêu cầu, sản phẩm khó tiêu thụ”.
Thế nhưng bất chấp tồn tại, tranh chấp với nhà thầu (trong đó có việc chuyển công nghệ Đức sang Trung Quốc trị giá trên 11 triệu USD) và hàng loạt sự cố kỹ thuật chưa được giải quyết triệt để thì PVtex vẫn có công văn do Tổng giám đốc Vũ Đình Duy (hiện đang bị truy nã đặc biệt) ký ngày 6/8/2013 đề nghị PVN cho phép nghiệm thu, hoàn thành hợp đồng EPC để đi vào chạy thương mại.
Đáng chú ý hơn, đề nghị của ông Vũ Đình Duy lại nhận được sự đồng thuận dễ dàng của Phó TGĐ PVN Lê Mạnh Hùng - người được giao phụ trách dự án PVtex.
Trụ sở Công ty PVTex nằm ở Khu công nghiệp Đình Vũ
Tại biên bản họp HĐTN PVN ngày 13/12/2013, khi người chủ trì là ông Phùng Đình Thực - lúc đó là Chủ tịch HĐTV PVN đặt vấn đề : “Hợp đồng EPC không quy định về nghiệm thu có điều kiện như vậy, đề nghị của TGĐ PVN (lúc đó là ông Đỗ Văn Hậu - PV) có khác với quy định hợp đồng không? Hiện ta có đủ điều kiện để nghiệm thu? Phó TGĐ Lê Mạnh Hùng có ý kiến: “Về mặt kỹ thuật, nhà thầu HEC có quyền yêu cầu nghiệm thu để đưa nhà máy vào vận hành thương mại”.
Thế là, Ban lãnh đạo PVN đã nghĩ ra khái niệm “Nghiệm thu có điều kiện”, đây là khái niệm không có trong luật và cũng không có quy định trong hợp đồng EPC để kết thúc quá trình chạy thử và nhận bàn giao nhà máy để tiếp tục tự tổ chức chạy thử dưới hình thức vận hành thương mại.
Kết quả khi vận hành thương mại, PVtex lỗ tiếp hơn 1000 tỉ đồng. Tại văn bản do Phó TGĐ PVN thời điểm tháng 3/2015 là ông Ninh Văn Quỳnh cũng đã đề cập đến những lập lờ của PVtex: “Trong tính toán hiệu quả kinh tế tại tờ trình số 59, PVtex tính toán 2014 lãi 1,6 triệu nhưng thực tế năm 2014 lỗ 900 tỉ”- trích văn bản 038/CV-NVQ.
Cho đến nay trách nhiệm về việc lách hợp đồng EPC để “nghiệm thu có điều kiện” dự án Nhà máy Xơ sợ Đình Vũ gây thiệt hại kinh tế hàng ngàn tỉ đồng vẫn chưa được xem xét.
Lại “đốt tiền nhà nước”?
Rõ ràng các cuộc chạy thử và cả chạy thật của Dự án Xơ sợi Đình Vũ đã tiêu tốn của nhà nước số tiền khổng lồ đã không mang lại hiệu quả, “chất lượng sản phẩm loại A thấp” (theo Thanh tra Chính Phủ).
Ngày 13/2/2018, Phó TGĐ Lê Mạnh Hùng lại ký tiếp văn bản kính gửi Hội đồng thành viên Tập đoàn Dầu khí cho khởi động lại Nhà máy Xơ sợi Đình Vũ.
Tuy nhiên văn bản này không hề đề cập tới các giải pháp để xử lý những khoản nợ khổng lồ của PVtex hay một chiến lược dài hạn cho nhà máy mà chỉ là “khởi động thử cho có” với công suất chỉ…1% so với công suất thực của nhà máy với sản lượng…6,4 tấn/ngày (1153 tấn/6 tháng trong khi công suất nhà máy là 500 tấn/ngày, thậm chí trước khi ngừng hoạt động tháng 8/2015, chỉ riêng phân xưởng Filament đã cho 45 tấn/ngày).
Trước đó, nhà máy ngàn tỉ của PVN phải tạm dừng hoạt động, chỉ có vài công nhân bảo dưỡng đến trông coi
Nhưng quan trọng, khởi động thì “nhỏ giọt” nhưng tiền thì xin “ồ ạt”. Tại báo cáo của Phó TGĐ Lê Mạnh Hùng, PVtex xin: trả nợ 2,99 tỉ đồng tiền nguồn vật tư; trả nợ cho khu công nghiệp Đình Vũ 72,9 tỉ đồng (thực tế đây là khoản tiền PVTex bị Toà án Nhân dân quận Hải An, TP Hải Phòng xử và ra phán quyết thua kiện trong vụ tranh chấp với Khu công nghiệp Đình Vũ về việc PVTex chưa chi trả tiền điện, nước và hạ tầng cơ sở hồi tháng 4/2017.
Theo đó, khoản nợ gốc và lãi 72,9 tỷ đồng và án phí 180 triệu đồng); ngoài ra ông Hùng còn kiến nghị PVN hỗ trợ 8 tỉ đồng để phục vụ việc khởi động cuối tháng 4/2018. Đồng thời kiến nghị PVN hỗ trợ không hoàn lại 1,22 tỉ đồng gồm chi phí tuyển dụng, trả lương…Tổng số lên đến gần 100 tỉ đồng.
Câu hỏi là việc PVN đốc thúc để PVtex khởi động lại Xơ sợi Đình Vũ có thực là nhằm thực hiện chỉ đạo “xử lý các yếu kém, tồn tại của các dự án, doanh nghiệp chậm tiến độ, kém hiệu quả ngành Công thương” được Thủ tướng phê duyệt hay vì một động cơ mờ ám nào khác?
Và việc chạy thử Nhà máy Xơ sợi Đình Vũ có phải để làm mờ trách nhiệm của lãnh đạo Tập đoàn Dầu khí khi đưa ra thông lệ có một không hai là “Nghiệm thu có điều kiện” và hơn hết, phía sau nó lại là câu chuyện tiếp tục đốt tiền nhà nước bất chấp hậu quả ngàn tỉ đồng đã “bốc hơi” được Thanh tra Chính phủ cảnh báo cách đây không lâu.