Bao giờ cho đến tháng mười - bộ phim của đạo diễn Đặng Nhật Minh ra mắt đầu năm 1984 - được coi là một trong những tác phẩm kinh điển của điện ảnh cách mạng Việt Nam. Năm 2008, CNN đánh giá đây là một trong 18 bộ phim châu Á xuất sắc mọi thời đại. Phim nói về thân phận, nỗi đau, sự mất mát của con người trong thời chiến. Trong bối cảnh đó, con người tìm cách để sẻ chia, đồng cảm với nhau.
Lê Vân vào vai Duyên - người vợ đi thăm chồng chiến đấu ở biên giới Tây Nam nhưng hay tin chồng đã hy sinh. Trên đường về nhà, cô đau đớn tới ngất đi, ngã xuống sông và được thầy giáo Khang cứu. Duyên nhờ Khang giấu kín chuyện đồng thời nhờ anh thi thoảng viết thư giả người chồng để thăm hỏi gia đình. Duyên vừa âm thầm chịu đựng nỗi đau mất chồng, vừa chịu những lời dị nghị của anh em, xóm làng vì mối quan hệ với Khang.
Lê Vân sinh năm 1958, trong gia đình nghệ thuật nổi tiếng với mẹ là diễn viên Lê Mai, bố là nghệ sĩ Trần Tiến cùng các chị em Lê Khanh, Lê Vi. Khởi nghiệp là diễn viên múa nhưng Lê Vân sớm bén duyên điện ảnh qua các phim Chom và Sa, Chị Dậu, Đêm hội Long Trì, Thương nhớ đồng quê... Vai Duyên mang đến cho cô giải thưởng "Nữ diễn viên xuất sắc" tại Liên hoan phim Việt Nam năm 1985.
Năm 2006, sau khi ra mắt tự truyện gây tranh cãi "Lê Vân - yêu và sống", nữ diễn viên gần như ở ẩn. Cô lui về cuộc sống với gia đình, không tham gia nghệ thuật cũng như tránh gặp gỡ báo chí.
NSƯT Hữu Mười vào vai thầy giáo Khang. Tình cờ biết được nỗi đau mất chồng của Duyên, thầy giáo tốt bụng đã giúp cô thay người chết viết thư về cho gia đình Duyên yên tâm. Từ chỗ chỉ là tình thương, sự đồng cảm với nỗi đau của Duyên, Khang dần cảm mến cô. Anh viết một bức thư bày tỏ tâm tư với Duyên và bị người nhà cô phát hiện. Khang phải bỏ tới nơi khác dạy học để giữ cuộc sống yên ổn cho Duyên. Vai diễn đem đến cho Hữu Mười giải thưởng "Nam diễn viên chính xuất sắc" tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ bảy (1985).
NSƯT Hữu Mười là sinh viên khóa hai trường Sân khấu Điện ảnh. Ông nổi tiếng với các phim "Khôn dại", "Ngày ấy ở Sông Lam", "Phương án ba bông hồng", "Làng Vũ Đại ngày ấy"... Năm 1987, nghệ sĩ sang Nga theo học ngành đạo diễn. Phim điện ảnh "Mùi cỏ cháy" do ông đạo diễn đoạt Cánh Diều Vàng năm 2011. Hiện ngoài công việc đạo diễn, NSƯT Hữu Mười còn giảng dạy tại Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội. Ông có một vợ, hai con - con trai lớn chuẩn bị tốt nghiệp Đại học, con gái nhỏ học lớp 10.
Đặng Lưu Việt Bảo đảm nhận vai Nam - người chồng đã chết của Duyên - trong phim. Nam diễn viên chỉ góp mặt trong vài cảnh nhỏ. Trong đó ấn tượng nhất là cảnh giả tưởng tại ngôi miếu của làng - nơi tương truyền vào ngày rằm tháng bảy hàng năm, người ta họp chợ để người sống, người chết gặp nhau. Trong cảnh quay, gương mặt Việt Bảo được hóa trang trắng bệch, lúc quay có khói hương phảng phất trông như một vong hồn.
từng là diễn viên khóa hai của trường Sân khấu Điện ảnh.
từng là diễn viên khóa hai của trường Sân khấu Điện ảnh.
Việt Bảo là sinh viên khóa hai của trường Sân khấu Điện ảnh. Năm 1986, hãng phim truyện Việt Nam cử anh đi học đạo diễn ở Nga trong 10 năm. Trở về Việt Nam năm 1996 cũng là khi cuộc hôn nhân của anh đổ vỡ. Năm 2003, khi hai con sang Mỹ định cư với mẹ, đạo diễn chuyển từ Hà Nội vào Sài Gòn sống và độc thân từ đó tới nay. Anh thành công trong vai trò đạo diễn của nhiều phim gây tiếng vang như "Chuyện làng Nhô", "Ảo ảnh trắng", "Cỏ đuôi gà", "Thứ ba học trò", "Gió nghịch mùa"... Ngoài đạo diễn, anh còn giảng dạy tại Đại học Sân khấu Điện ảnh TP HCM.
Trịnh Phong vào vai bé Tuấn - con của Duyên trong phim. Đầu phim, Tuấn chỉ là đứa trẻ còn ở tuổi ăn, tuổi chơi. Cuối phim, trong lúc ông nội sắp mất, Tuấn tự bắt xe lên huyện đi đánh điện cho bố về nhìn mặt ông lần cuối. Trên đường đi, cậu bé được nghe thông tin về cái chết của bố từ một người bộ đội. Tuấn tỏ ra hiểu chuyện, đưa người bộ đội về nhà, dặn không được nói với ông sự thật. Diễn xuất già dặn của Trịnh Phong đoạn cuối phim được đánh giá cao.
Trịnh Phong chính là Trịnh Lê Phong - một trong những đạo diễn phim truyền hình nổi tiếng hiện nay với các phim Oan gia tương phùng, Máy bay ký sự, Bản di chúc bí ẩn, phim sitcom Bótay.kom... Anh cũng đạo diễn các chương trình truyền hình như Hành trình kết nối những trái tim...
Nguyễn Minh Vượng đảm nhận vai Thơm - cô giáo trẻ, dạy cùng trường với Khang. Đầu phim, Thơm và anh giáo Khang có tình cảm với nhau. Khi quan hệ của Khang với Duyên nảy nở, Thơm cảm thấy tổn thương và giận Khang. Nhưng khi anh đi rồi, cô lao ra bến đò để chỉ hỏi anh một câu: "Có phải anh yêu chị Duyên?". Đến khi hiểu rõ mọi chuyện, cô không giận gì Khang, trái lại cảm thông với nỗi đau của Duyên, cảm thông với Khang.
Đạo diễn Đặng Nhật Minh nhớ cảnh cuối cùng của phim là cảnh ngày khai giảng, Thơm ra đón con Duyên vào lớp một. "Trong lễ chào cờ, cô cầm tay con của Duyên, ngước nhìn lá cờ trên cao và một giọt nước mắt từ từ lăn trên má cô... Đó là giọt nước mắt cuối cùng trong bộ phim (nó không còn trên má Duyên nữa, mà đã sang má cô giáo). Tuy là một vai phụ, nhưng ý nghĩa mà nó đảm nhiệm trong phim không nhỏ chút nào. Lâu nay tôi vẫn mong có dịp được gặp lại người nữ diễn viên đã đóng rất nhuần nhị vai diễn này. Một vai đối với tôi rất thân thiết vì đã gửi gắm vào đó biết bao tình cảm suy nghĩ và không bao giờ quên được mỗi lần có dịp xem lại. Nghe đâu sau phim đó cô đã chuyển nghề và không đóng phim nào nữa. Không biết bây giờ cô ở đâu, làm gì trong những năm qua? Cô có bao giờ xem lại vai diễn đầu tiên và duy nhất của mình trong điện ảnh này không?", đạo diễn Đặng Nhật Minh nhắn nhủ.
Nghệ sĩ Lại Phú Cương vào vai bố chồng của Duyên - một người bố thương con trai và tâm lý với con dâu. Ông có hai con trai, người con đầu đã hy sinh. Cho đến lúc nhắm mắt, ông vẫn không hề hay biết người con trai thứ cũng đã mất. Lại Phú Cương là nghệ sĩ của Nhà hát Kịch Việt Nam, từng tham gia những bộ phim kinh điển khác như Bão biển, Vĩ tuyến 17 ngày và đêm... Ông qua đời cách đây đã lâu, được cho là vì bệnh lao phổi.
Tác giả bài viết: Di Ca
