Trong một tuyên bố bất ngờ vào hôm 4/5, Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết ông sẽ ra lệnh cho chính phủ tái thiết và mở cửa trở lại nhà tù Alcatraz – một cơ sở giam giữ từng được biết đến với mức độ an ninh nghiêm ngặt bậc nhất nước Mỹ, nơi đã giam giữ những tội phạm khét tiếng như Al Capone, George “Machine Gun” Kelly và James “Whitey” Bulger.

Nhà tù này đã bị đóng cửa cách đây 60 năm do cơ sở hạ tầng xuống cấp và chi phí vận hành quá cao. Tuy nhiên, trong bài đăng trên mạng xã hội Truth Social, ông Trump gọi kế hoạch tái mở cửa Alcatraz là “biểu tượng của Luật pháp, Trật tự và CÔNG LÝ”, dù sau đó thừa nhận đây mới chỉ là "một ý tưởng" được nảy ra giữa lúc các thẩm phán liên bang gây áp lực về việc đảm bảo thủ tục pháp lý cho người nhập cư bị trục xuất.

Vị trí biệt lập của đảo Alcatraz.

Dù vậy, Giám đốc Cục Nhà tù Liên bang - ông William K. Marshall III tuyên bố hôm 5/5 rằng cơ quan này sẽ “theo đuổi mọi phương án” để thực hiện kế hoạch trên.

"Tôi đã ra lệnh tiến hành đánh giá ngay lập tức để xác định nhu cầu và các bước tiếp theo. Nhà tù Alcatraz là một phần quan trọng trong lịch sử. Chúng tôi mong muốn khôi phục biểu tượng mạnh mẽ của luật pháp, trật tự và công lý này. Chúng tôi sẽ chủ động làm việc với cơ quan thực thi luật pháp và các đối tác liên bang để khởi động lại sứ mệnh mạnh mẽ đó", ông Marshall nói.

Về phần mình, Bộ Nội vụ Mỹ chỉ dẫn lại tuyên bố của ông Trump và cho biết cơ quan này và Cơ quan Công viên Quốc gia không có gì để bình luận thêm vào thời điểm này.

Mặc dù hiện là một địa danh lịch sử và là điểm đến du lịch nổi tiếng nhưng Alcatraz từng là một trong những cứ điểm quân sự được phòng thủ nghiêm ngặt ở Bờ Tây trước khi được chuyển đổi thành nhà tù liên bang khét tiếng vào năm 1934.

Là cơ sở giam giữ với mức độ an ninh tối đa, được bao quanh bởi những dòng hải lưu lạnh giá của Thái Bình Dương, Alcatraz được biết đến như một nơi "cố thủ cuối cùng" giam giữ những tù nhân nguy hiểm và bất trị nhất trong hệ thống nhà tù liên bang. Dù có vô số nỗ lực vượt ngục được ghi nhận nhưng việc trốn thoát khỏi Alcatraz gần như là điều bất khả thi.

An ninh tối đa, đặc quyền tối thiểu

Vị trí chiến lược của Alcatraz nằm ngay cửa ngõ vào Vịnh San Francisco đã khiến nó trở thành một địa điểm lý tưởng để phòng thủ. Trong những năm 1850, quân đội Mỹ xây dựng một pháo đài ở đây và trang bị các hệ thống pháo để bảo vệ khu vực trước nguy cơ xâm lược từ bên ngoài, giữa bối cảnh các lợi ích của Mỹ ở Thái Bình Dương ngày càng gia tăng. Nơi này cũng từng được sử dụng để bảo vệ San Francisco khỏi các cuộc tập kích từ lực lượng miền Nam trong thời kỳ Nội chiến. Không lâu sau, Alcatraz dần chuyển được chuyển đổi thành nhà tù quân sự và duy trì chức năng đó cho đến thế kỷ 20.

Quang cảnh đảo Alcatraz và nhà tù ở Vịnh San Francisco từ những năm 1930. Ảnh: Getty

Năm 1993, quân đội Mỹ chuyển giao Alcatraz cho Bộ Tư pháp, mở ra gần 3 thập kỷ hòn đảo này hoạt động như một nhà tù liên bang. Với vị trí biệt lập và điều kiện sinh hoạt tối giản, Alcatraz được thiết kế để gửi đi một thông điệp rõ ràng tới những kẻ phạm tội.

"Chính phủ Liên bang đã quyết định thành lập một nhà tù an ninh tối đa, đặc quyền tối thiểu nhằm xử lý những tù nhân bất trị nhất, đồng thời thể hiện trước công chúng rằng Chính phủ Liên bang quyết tâm ngăn chặn làn sóng tội phạm bùng phát trong những năm 1920 - 1930", Cục Nhà tù Liên bang cho hay.

Tù nhân tại Alcatraz chỉ được bảo đảm bốn quyền cơ bản: thực phẩm, quần áo, nơi ở và chăm sóc y tế. Mọi đặc quyền khác, từ thăm gặp gia đình đến tiếp cận sách vở, âm nhạc hay vật dụng mỹ thuật, đều phải nỗ lực đạt được bằng sự cải tạo.

Dù vậy, Alcatraz chỉ giam giữ khoảng 260 - 275 tù nhân, chiếm chưa đến 1% tổng số tù nhân liên bang. Hầu hết trong số này là những người không tuân thủ nội quy ở các nhà tù khác hoặc bị đánh giá có nguy cơ vượt ngục cao.

Nhà tù nằm toàn bộ trên đảo Alcatraz (Ảnh: NYT)

Vụ vượt ngục năm 1962

Trong 29 năm hoạt động như một nhà tù liên bang, Alcatraz ghi nhận 14 vụ vượt ngục với sự tham gia của 36 tù nhân. Theo hồ sơ chính thức, chưa ai từng thành công giữ mạng sống khi đặt chân lên đất liền.

Tuy nhiên, vụ vượt ngục được cho là thành công nhất và tinh vi nhất khỏi nhà tù Alcatraz diễn ra vào năm 1962, khi Frank Morris cùng hai anh em John và Clarence Anglin biến mất khỏi buồng giam và không bao giờ được nhìn thấy. Câu chuyện này sau đó được tái hiện trong bộ phim "Escape from Alcatraz" năm 1979 do Clint Eastwood thủ vai chính.

Một cai ngục ngồi bên một cái lỗ trong phòng giam của Frank Morris - nơi anh ta, John và Clarence Anglin đã trốn thoát. Những người quản lý nhà tù báo cáo rằng cái lỗ được đào bằng những chiếc thìa vỡ. Ảnh" Getty

Cuộc điều tra của FBI cho thấy nhóm tù nhân đã lên kế hoạch kỹ lưỡng trong nhiều tháng. Họ dùng thìa và các dụng cụ tự chế, bao gồm một chiếc khoan làm từ động cơ máy hút bụi để đục tường thông qua các ống thông gió sau buồng giam, nơi dẫn tới một xưởng nhỏ tạm bợ nằm phía trên khu họ bị giam giữ.

Họ còn tạo ra các mô hình đầu người bằng thạch cao, gắn tóc thật để đánh lừa quản ngục. Theo các nhà điều tra, bằng hơn 50 áo mưa đánh cắp, họ chế tạo bè và áo phao, dùng hơi nóng từ đường ống hơi nước để dán kín vật liệu.

Vào đêm vượt ngục, họ đặt các đầu giả vào giường để qua mặt lính canh, rồi lén rời buồng giam qua đường ống thông gió trên mái nhà, vốn đã bị cắt sẵn và chỉ được tạm giữ bằng một chiếc bu lông làm từ xà phòng.

Người ta cho rằng họ đã không thể đến được đất liền và biến mất trong làn nước lạnh giá của Vịnh San Francisco. FBI kết luận rằng cả nhóm có thể đã chết đuối, nhưng thi thể của họ chưa bao giờ được tìm thấy. Những lần xuất hiện các đối tượng tình nghi và manh mối rải rác trong nhiều năm khiến vụ án chưa bao giờ chính thức khép lại.

Tù nhân nổi tiếng của Alcatraz

Một trong những tù nhân nổi tiếng nhất của Alcatraz là Robert Stroud, được biết đến với biệt danh “Birdman of Alcatraz” nhờ sự quan tâm đặc biệt đến ngành điểu học, chuyên nghiên cứu về các loài chim.

Stroud bị kết án ngộ sát năm 1909, sau đó giết thêm một lính canh và bị tuyên án tù chung thân tại nhà tù Leavenworth ở Kansas. Trong thời gian thụ án, ông bắt đầu nuôi chim hoàng yến và nghiên cứu các bệnh ở chim, thậm chí xuất bản sách chuyên môn được công nhận.

Dù được phép tiến hành các nghiên cứu trong buồng giam, nhưng sau đó, quản lý trại giam phát hiện các thiết bị mà Stroud xin để làm thí nghiệm thực chất được ông dùng để chế tạo một hệ thống chưng cất rượu thủ công, Cục Nhà tù Liên bang cho hay.

Sau đó, Stroud bị chuyển đến Alcatraz vào năm 1942, nơi ông không được phép nuôi chim. Ông được chuyển từ Alcatraz sang một cơ sở khác vào năm 1959 và qua đời 4 năm sau đó.

Nguyên nhân khiến Alcatraz phải đóng cửa

Khi nhà tù Alcatraz đóng cửa, các bức tường công trình đã bị ăn mòn nghiêm trọng do hơi muối từ biển. Giới chức ước tính sẽ cần khoảng 3 - 5 triệu USD để khôi phục và duy trì cơ sở này, chưa kể đến chi phí vận hành hàng ngày.

“Chi phí vận hành Alcatraz gần như cao gấp 3 lần so với bất kỳ nhà tù liên bang nào khác", trang web của Cục Nhà tù Liên bang tiết lộ.

Sau khi đóng cửa, hòn đảo hầu như bị bỏ hoang cho đến năm 1969, khi một nhóm nhà hoạt động người Mỹ bản địa chiếm giữ nơi này trong 19 tháng nhằm phản đối và viện dẫn Hiệp ước Fort Laramie.

Năm 1986, Alcatraz được công nhận là Di tích Lịch sử Quốc gia. Tuy nhiên, theo Cơ quan Công viên Quốc gia Mỹ, danh hiệu này “có thể bị xem xét rút lại nếu chủ sở hữu yêu cầu hoặc theo đề xuất của Bộ trưởng Nội vụ".

Du khách trên đảo Alcatraz vào tháng 8/2023. Ảnh: Getty

Có một số điều kiện khiến một địa danh có thể bị rút danh hiệu Di tích Lịch sử Quốc gia, chẳng hạn như “không còn đáp ứng các tiêu chí ban đầu, những giá trị từng là cơ sở để công nhận danh hiệu đã bị mất đi hoặc bị phá hủy".

Cựu Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi, nghị sĩ Đảng Dân chủ bang California - nơi đặt đảo Alcatraz, đã phản đối đề xuất của Tổng thống Trump và gọi đó là “một ý tưởng không nghiêm túc".

“Nhà tù liên bang Alcatraz đã bị đóng cửa hơn 6 thập kỷ trước. Hiện nay, nơi này là một công viên quốc gia nổi tiếng và điểm đến du lịch lớn. Đề xuất của Tổng thống là không nghiêm túc,” bà Pelosi viết trên mạng xã hội X vào ngày 4/5.

Tác giả: Kiều Anh

Nguồn tin: Báo VOV